Bied zwangere vluchtelingen groepszorg voor een kansrijke start
Het promotieonderzoek van Anouk Verschuuren over zwangerschapszorg voor asielzoekers en statushouders in Nederland kreeg veel aandacht van de media. Haar onderzoek laat zien dat asielzoekers vaker ongunstige zwangerschapsuitkomsten hebben, en zelfs een zeven keer hogere kans dat hun baby overlijdt. Om de zorg voor zwangere vluchtelingen te verbeteren, beveelt Verschuuren groepszorg aan.
Welke factoren spelen een rol bij de ongunstige zwangerschapsuitkomsten van vluchtelingen?
“Voor en tijdens het vluchten hebben vrouwen vaak te maken met gebrekkige zorg, stress, slechte hygiënische omstandigheden en seksueel geweld. Bij aankomst in Nederland staat een zwangere vluchteling daardoor al met een-nul achter, terwijl haar prenatale zorg ook nog later op gang komt. Binnen de asielprocedure worden zij vaak overgeplaatst, wat de toegankelijkheid en continuïteit van zorg bedreigt. Zwangeren statudhouders die niet in een AZC maar in een gemeente wonen, worden verondersteld wegwijs te zijn in de Nederlandse geboortezorg, maar zijn dat veelal niet. Alarmsignalen worden vaak niet tijdig herkend. Ook mist men vaak afspraken door bijvoorbeeld vervoersproblemen.”
Hoe ervaren eerstelijns verloskundigen deze zorg?
“Eerstelijns verloskundigen ervaren dat de kwaliteit van de verloskundige zorg voor asielzoekers en statushouders achterblijft bij die voor Nederlandse vrouwen. Tegelijk ervaren ze bij de zorg voor deze zwangeren een aanzienlijk hogere werkdruk. De grootste uitdagingen die verloskundigen benoemen:
- de vereiste interdisciplinaire samenwerking;
- de communicatie met cliënten;
- de continuïteit van zorg;
- de psychosociale zorg; en
- de kwetsbare situatie van asielzoekers en statushouders.”
Waarom is prenatale groepszorg voor vluchtelingen veelbelovend?
“Met prenatale groepszorg in de taal die men verstaat, pak je verschillende problemen tegelijk aan:
- Je sluit aan bij de belevingswereld en cultuur van vluchtelingen. De rol van een cultuur-mediator als tweede begeleider is daarbij heel belangrijk.
- Je kunt zwangere nieuwkomers beter wegwijs maken in het Nederlandse gezondheidszorgsysteem. Zodat ze weten wie ze moeten bellen en bij welke signalen ze aan de bel moeten trekken.
- Ook bouwen nieuwkomers, die veelal sociaal geïsoleerd zijn, gelijk een netwerk op. De verloskundigen van Ter Apel boden prenatale groepszorg aan in het kader van een onderzoekspilot. Zij merkten dat deelnemers elkaar ook buiten de bijeenkomsten zagen in het AZC: de vrouwen steunden elkaar onderling rond de bevalling en in de kraamtijd.”
Wat is ervoor nodig om groepszorg mogelijk te maken binnen de asielopvang?
“Om het aanbieden van groepszorg binnen AZC haalbaar te maken, zouden zwangere vluchtelingen maar op een beperkt aantal locaties in Nederland moeten worden ondergebracht. Dit zou de kwaliteit van de verloskundige zorg hoe dan ook verbeteren, want nu worden zwangeren veelvuldig verplaatst. De verloskundigenpraktijken die bij deze AZC werken, kunnen zo expertise opbouwen in de zorg voor de asielpopulatie en in het aanbieden van groepszorg.”
Wat is ervoor nodig om vluchtelingen binnen gemeenten prenatale groepszorg te bieden?
“Er moeten veel praktische en logistieke hobbels worden genomen om speciaal voor zwangere statushouders groepszorg te organiseren. Maar professionals die deze hobbels namen, zien dat mensen ervan opbloeien, vragen durven stellen, sociale steun bieden en ontvangen… Hun enthousiasme en passie nam daardoor alleen maar toe. We interviewden negen professionals uit verschillende delen van Nederland over hun pionierservaringen.
“Als verloskundigenpraktijk heb je meestal te weinig zwangeren die dezelfde taal spreken om speciaal voor hen groepszorg te kunnen faciliteren. Het is dus alleen haalbaar door samen te werken met andere praktijken. Of door vrouwen die verschillende talen spreken op te nemen in één centering-groep.”
“Goede samenwerking is heel belangrijk om dit soort initiatieven van de grond te krijgen. Cruciaal is de rol van de cultuur-mediator, die liefst ook centering-getraind is: deze sleutelfiguur helpt de cultuurverschillen overbruggen en het vertrouwen winnen van mensen om mee te doen. Het aanpassen van het gebruikelijke Centering-programma, om het te laten aansluiten bij de cultuur en behoefte van een specifieke groep, vereist veel aandacht. Tegelijk roept dit een andere vraag op: want hoe ver mag je het evidence-based Centering-programma oprekken? Vind niet alleen het wiel uit, maar betrek via Stichting Centering de al bestaande expertise en werk samen.”
Kunnen zwangere nieuwkomers aansluiten bij gewone centering-groepen?
“Probeer dat zoveel mogelijk te doen! Het heeft voor een zwangere nieuwkomer veel meerwaarde om aan zo’n groep te kunnen meedoen en daarmee andere moeders in haar omgeving te leren kennen. Verloskundigen vinden het vaak wel lastig om mensen in hun groep te hebben die niet goed Nederlands of Engels spreekt. Je hebt iemand nodig die voor haar tolkt.”
Wat te denken van online groepszorg voor vluchtelingen?
“Waar mogelijk heeft het deelnemen aan ‘fysieke’ groepszorg de voorkeur. Deelnemers profiteren dan het meest van het sociale element: het opbouwen van een netwerk. Tegelijk gaat het om een relatief kleine groep cliënten uit verschillende landen, die verspreid over heel Nederland wonen. Online centering-bijeenkomsten bieden een kans om vluchtelingengroepen beter op weg te helpen binnen de reguliere geboortezorg. Dit zou er ook aan kunnen bijdragen, dat mensen gemakkelijker aansluiten bij de gewone centering-groepen in hun woonomgeving. Mogelijk kan het ook de werkdruk van eerstelijns verloskundigen verminderen als deze zwangeren beter geïnformeerd zijn.”
Wat raad je beleidsmakers, gemeenten aan om te doen?
“Zorg voor stabiele financiering. Het ontwikkelen en aanbieden van deze zorg vereist aparte financiering. Het struikelblok voor initiatieven is het vinden en behouden van budget. Dat er nu een tarief is voor verloskundigen die CenteringZorg aanbieden, is nog niet voldoende. (Dit tarief, per zwangere die meedoet aan een reguliere centering-groep, voorziet in het inhuren van een co-begeleider, red.) Groepszorg voor vluchtelingen is meestal aanvullend op de reguliere zorg en valt dus buiten de gewone zorgfinanciering. Er is aparte financiering nodig voor de cultuur-mediator. Diens inzet is cruciaal, maar te vaak op basis van vrijwilligheid.”
Hoofdstuk 6 van Verschuurens proefschrift gaat over de belemmeringen en kansen voor de implementatie van prenatale groepszorgzorg voor vrouwen met een vluchtelingenachtergrond. Professionals die prenatale groepszorg bieden aan asielzoekers of vluchtelingen vulden een vragenlijst in en namen deel aan interviews. Niet de innovatie zelf, maar vooral organisatorische en sociaal-politieke factoren werden door hen als de belangrijkste obstakels gezien. Lees de Nederlandse samenvatting van dit hoofdstuk hier.
Naast prenatale groepszorg beveel je standaard mentale gezondheidsscreening aan
“Mentale gezondheidsscreening gebeurt zeer weinig bij zwangere vluchtelingen. Terwijl depressie, angststoornissen en posttraumatische stress bij hen heel vaak voorkomen. Steevast screenen bij deze populatie zou daarom goed zijn. Ook omdat onderzoek laat zien dat deze vrouwen er zelf niet over zullen beginnen. De RHS-15 (Refugee Health Screener) is hiervoor het meest geschikte screeningsinstrument. Zorgverleners moeten vervolgens natuurlijk wel weten hoe ze iemand binnen de eigen regio kunnen doorverwijzen. Daarvoor moeten VSV’s (verloskundige samenwerkingsverbanden) hun rol pakken. Hoe meer je de kennis en expertise rond de zwangerschapszorg voor vluchtelingen kunt bundelen, hoe beter.”
- Hoofdstuk 5 gaat over het perspectief van eerstelijns verloskundigen op perinatale zorg voor vluchtelingen in Nederland (zie pagina 103)
- Hoofdstuk 6 gaat over de belemmeringen en kansen voor de implementatie van prenatale groepszorgzorg voor vrouwen met een vluchtelingenachtergrond (zie pagina 123)
- Nederlandse samenvatting (zie pagina 247)
Meer lezen over Verschuurens onderzoek:
