Hoe de zorg aan zwangere vluchtelingen beter kan

Anouk Verschuuren, basisarts en werkzaam bij UMC Groningen, deed onderzoek naar geboortezorg voor vluchtelingen. In dit interview vertelt ze wat de stand van zaken is en hoe de zorg aan zwangere nieuwkomers beter kan.  

Tussen 2016 en 2020 werden in de Nederlandse asielzoekerscentra gemiddeld 584 kinderen per jaar geboren. Recent onderzoek van Verschuuren e.a. laat zien dat perinatale sterfte onder asielzoekers zeven keer vaker voorkomt dan bij andere zwangere vrouwen in Nederland. (1) Verschuuren: “Deze cijfers zijn schrikbarend. Het is daarom hoog tijd om de geboortezorg voor vrouwelijke vluchtelingen te verbeteren.”

Huidige ontwikkelingen

Waarom zijn vluchtelingen extra kwetsbaar bij zwangerschap en geboorte? Verschuuren: “In vergelijking met de algemene bevolking hebben vluchtelingen een minder goede lichamelijke en geestelijke gezondheid. Dat geldt voor vrouwen nog meer dan voor mannen. Hierbij spelen sociale, medische, zorg- en migratiefactoren een rol, wat de oplossing niet makkelijk maakt. Vluchtelingen reizen vaak onder gevaarlijke omstandigheden en zijn kwetsbaar voor seksueel geweld, ondervoeding, marteling en trauma. Zorg, inclusief anticonceptie en geboortezorg, is vaak niet beschikbaar. Eenmaal aangekomen in Nederland verloopt de communicatie met zorgverleners moeizaam door cultuurverschillen, taalbarrière en soms ook angst of wantrouwen. Bovendien is er vaak geen continuïteit van zorg, doordat vluchtelingen nog al eens naar andere opvangplekken worden overgeplaatst.”

Ongunstige zwangerschapsuitkomsten

“Een groeiend aantal studies wijst erop dat vluchtelingen meer kans hebben op ongunstige zwangerschapsuitkomsten in vergelijking met autochtone populaties”, vervolgt Verschuuren. “Twee Nederlandse studies laten zien dat asielzoekers een 10 keer grotere kans hebben op maternale sterfte en een 4,5 keer zo grote kans op ernstige maternale morbiditeit in vergelijking met Nederlandse vrouwen. Ons eigen recente onderzoek in Ter Apel wijst uit dat asielzoekers daar 7 keer meer kans hebben op perinatale sterfte dan de lokale bevolking. Ook verblijven asielzoekers postpartum langer in het ziekenhuis en hebben hun baby’s vaker een te laag geboortegewicht.”

Uitdagingen voor de geboortezorg

“Denkend aan de gezondheid van deze moeders en een kansrijke start voor hun baby’s is effectieve en hoogkwalitatieve geboortezorg voor zwangere vluchtelingen dus extra belangrijk. Maar helaas is die nog niet zo eenvoudig te realiseren. Zo wordt prenatale zorg vaak pas laat in de zwangerschap opgestart, wat zorgt voor minder tijd om vrouwen te informeren. Deze late start van zorg komt deels doordat meer dan de helft van de asielzoekers die bevalt tijdens hun verblijf in een AZC al zwanger is bij aankomst in Nederland. Andere complicerende factoren zijn: een taalbarrière, een laag opleidingsniveau, weinig kennis over het Nederlandse zorgsysteem, discontinuïteit van zorg wegens overplaatsingen, en ongeplande of ongewenste zwangerschap. Ook blijkt uit diepte-analyse van dossiers waarbij sprake was van perinatale sterfte, dat vrouwelijke asielzoekers vaak afspraken bij verloskundigen missen en moeite hebben met het (h)erkennen van alarmsymptomen. Ook slagen zij er bij problemen vaak niet in om de juiste hulp te vinden. We kunnen dus concluderen dat het Nederlandse geboortezorgsysteem momenteel onvoldoende is toegerust om adequate zorg te bieden aan deze kwetsbare zwangeren. Vanuit dit oogpunt lopen er momenteel verschillende initiatieven in Nederland, bijvoorbeeld: de campagne Tolken terug in de zorg, buddy’s en programma’s voor perinatale groepszorg, zoals online CenteringZorg voor Eritrese zwangeren.”

Perinatale groepszorg

“Perinatale groepszorg is een alternatieve vorm van zorg, waarbij de individuele zwangerschapscontroles worden vervangen door informatieve groepssessies. Bij aanvang van de sessie doet de verloskundige de medische controles. Daarna bespreken de deelnemers met elkaar de informatie over zwangerschap, bevalling en postpartum periode, begeleid door de verloskundige en een co-begeleider. Er is nog weinig onderzoek gedaan naar het effect van perinatale groepszorg op vluchtelingenpopulaties. Wel lijkt deze vorm van zorg bij andere hoog-risico-populaties betere zwangerschapsuitkomsten te geven en meer patiënttevredenheid. Ander onderzoek concludeert dat vrouwen zich in groepszorg veiliger voelen om hun ervaringen, zorgen en angsten te delen. Ook geven vrouwen aan zich minder alleen te voelen tijdens de zwangerschap en een betere band op te bouwen met zorgverleners. Of perinatale groepszorg dezelfde effecten laat zien bij vluchtelingenpopulaties is onbekend. In Nederland lopen op dit moment twee initiatieven om dit uit te zoeken.”

Interactieve groepsvoorlichting in Ter Apel

“In samenwerking met verloskundigenpraktijk New Life doet men in het asielzoekerscentrum in Ter Apel een pilotonderzoek, waarbij interactieve groepsvoorlichting wordt aangeboden aan zwangere asielzoekers. Zij krijgen in groepsverband twee extra zwangerschapsvoorlichtingen als aanvulling op de reguliere zorg. Er worden thema’s besproken variërend van het herkennen van alarmsymptomen tot de zorgen van de moeders. In het onderzoek vergelijken we kennis en tevredenheid met de zorg. De eerste ervaringen van de verloskundige die de groepen begeleidt en van andere betrokkenen zijn erg positief. Zij geven aan dat de deelnemende vrouwen beter weten wanneer en bij wie ze aan de bel moeten trekken, dan vrouwen die alleen individuele zorg krijgen. Daarnaast ontstaat er een band tussen zowel de zwangere asielzoekers onderling als tussen de vrouwen en de verloskundige. Vrouwen komen uit hun sociale isolatie en sluiten vriendschappen met elkaar. Sommige vrouwen ondersteunen elkaar zelfs in het kraambed op het asielzoekerscentrum.”

Online Centering voor Eritrese zwangeren

“Sinds 2017 loopt dit initiatief waarbij cultuursensitieve CenteringZwangerschap (CenteringPregnancy) wordt aangeboden aan Eritrese statushouders. Dit initiatief is begonnen in Amsterdam onder leiding van verloskundige Anne Bedaux en cultuur-mediator Amy Welde Selase. Sinds de coronacrisis vinden de bijeenkomsten online plaats, waardoor vrouwen uit het hele land bereikt kunnen worden. De groepszorg bestaat uit tien bijeenkomsten (waarvan een na de geboorte van de baby) als aanvulling op de standaard individuele verloskundige zorg en blijkt daarmee een waardevolle toevoeging. De zwangere vrouwen in deze Centeringgroepen zijn beter in staat om zelfbewuste keuzes te maken tijdens de zwangerschap en bevalling. Groot voordeel van deze aanpak is ook de community building, die zowel offline als online ontstaat.”

Conclusie

“Vluchtelingen zijn een zeer kwetsbare populatie met een complex risicoprofiel. Vanwege de specifieke situatie van zwangere vluchtelingen is zorg op maat voor hen noodzakelijk. Bovendien biedt zwangerschapszorg een unieke kans om potentieel omkeerbare risicofactoren te identificeren en aan te pakken, zoals sociale isolatie, trauma, stress, lage gezondheidsvaardigheden/laaggeletterdheid, huiselijk geweld en roken. Dit is bereikbaar met groepsvoorlichtingen in aanvulling op de standaard geboortezorg.”

Verder onderzoek

“Er bestaan momenteel veelbelovende initiatieven voor het verstevigen van de geboortezorg voor vluchtelingen. Toch is er nog een lange weg te gaan om de verschillen in uitkomsten met de autochtone bevolking te verkleinen en uiteindelijk op te lossen. Om specifiekere adviezen te kunnen geven, lopen er op dit moment meerdere onderzoeksprojecten. Ons huidige onderzoek focust zich op het in kaart brengen van de Nederlandse zwangere vluchtelingenpopulatie, het identificeren van verbeterpunten in de huidige geboortezorg en perinatale groepszorg. Verder doen wij onderzoek naar de haalbaarheid van perinatale screening voor mentale gezondheidsproblemen bij asielzoekers. Vanuit het Universitair Medisch Centrum Groningen werken we hiervoor samen met onderzoekers van het EGALITE-project en TNO.”

  1. Verschuuren AEH, Postma IR, Riksen ZM, Nott RL, Feijen-de Jong EI, Stekelenburg J. Pregnancy outcomes in asylum seekers in the North of the Netherlands: a retrospective documentary analysis. BMC Pregnancy Childbirth. 2020 May 25;20(1)

Bericht delen: